Wanneer er binnen de hulpverlening gewerkt wordt met individuele cliënten of gezinnen kleven daar een aantal risico’s aan zoals:
- Uit het oog verliezen van de context in verticaal (transgenerationeel) opzicht
- De individuele cliënt sterker (assertiever) maken, maar de aansluiting missen naar betekenisvolle anderen
- Over het hoofd zien van de legaten en delegaten vanuit de ene generatie naar de volgende
- Inzicht in welke al dan niet verborgen of gespleten loyaliteiten een rol spelen
- Componenten van onderlinge verdiensten worden over het hoofd gezien
- Er wordt uitsluitend op gedrag ingezoomd
- De veranderingen zijn kortstondig van aard
- De kracht van hulpbronnen blijft onderbelicht
Nagy voegde zoals gezegd de ethische dimensie toe aan ons denken over de relationele werkelijkheid. Die vierde ethische dimensie vormt als het ware een koepel over de andere drie dimensies.
Het omvat begrippen als:
- De relationele balans tussen geven en ontvangen
Wanneer een kind wordt geboren heeft het recht op koestering en verzorging van de ouders. In de loop van het opgroeien geeft het kind terug wat het ontvangen heeft: aan zijn eigen kinderen, aan de hem omringende wereld en uiteindelijk weer aan zijn eigen ouders. Die balans tussen geven en ontvangen met het grootboek van wederzijdse verdiensten is de basis van de relationele ethiek.
- Gerechtigde aanspraak
Ieder mens heeft een gerechtigde aanspraak op zorg en liefde (existentieel). Bij het ouder worden komt er meer balans in het geven en ontvangen tussen ouders en kinderen. Op die manier verwerft een kind ook verdienste (gerechtigde aanspraak) in het heden. Dit komt de betrouwbaarheid binnen relaties ten goede.
- Vertrouwen/betrouwbaarheid
Wanneer zorg en liefde worden ontvangen ontstaat bij de mens vertrouwen in de hem omringende werkelijkheid.
- Rechtvaardigheid van de menselijke orde
zoals Nagy het noemt, brengt met zich mee dat wij als mens verantwoordelijkheid dragen voor de wereld en de toekomstige generaties
- Doorgeven van liefde en vertrouwen
Dit is een kwetsbaar iets. Tussen mensen en generaties gaat er dikwijls iets mis er ontstaat dan
- Existentiële schuld
Dit houdt in dat ieder in meer of mindere mate schuld draagt aan het beschadigd raken van de liefde en het vertrouwen.
- Destructief recht
Als iemand onrecht wordt aangedaan (iemand ontvangt niet als kind waar hij of zij redelijkerwijze recht op heeft of iemand wordt niet in staat gesteld te geven of geeft juist onevenredig veel zonder daarvoor iets terug te ontvangen), dan ontstaat destructief recht. Dit betekent dat het aangedane onrecht wordt verhaald op anderen, onder meer op de volgende generatie.
- Loyaliteit
Met het begrip loyaliteit bedoelt Nagy niet de gehechtheid binnen relaties op grond van gevoelens, maar de existentiële trouw van kinderen aan hun ouders. Loyaliteit is een zijnsgegeven, volgens Nagy. Als hulpverlener moet men zich bewust zijn van het bestaan van deze zijnsloyaliteit.
Wanneer mensen niet kunnen voldoen aan de verlangens of behoeften van een ander kan het zijn dat er loyaliteiten bestaan uit hun verleden die hen daarin belemmeren.
- Legaat en Delegaat
Elke generatie geeft volgens het contextuele denken verplichtingen, verwachtingen en opdrachten door aan de volgende generatie (delegaat). De manier waarop de volgende generatie omspringt met deze erfenis bepaalt of men in staat is een eigen legaat op te bouwen (geërfd en zelfontworpen) (Heylen en Janssens 2010, blz 56).
Op deze site worden deze (en nog andere) contextuele begrippen nader uitgewerkt en gaan we zien hoe we met het beeldmateriaal deze begrippen kunnen verduidelijken voor onze cliënten.
Een belangrijk doel van contextuele therapie is het nemen van verantwoordelijkheid binnen belangrijke relaties, zodat men een bron van betrouwbaarheid kan worden voor anderen en met name voor volgende generaties.